دریاچه بایکال؛ گنجینه طبیعی سیبری و مقصدی منحصربه‌فرد برای گردشگران جهان
دریاچه بایکال، واقع در شرق سیبری روسیه، یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی جهان است که نه‌تنها از نظر زیبایی مناظر، بلکه از نظر علمی و زیست‌محیطی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. این دریاچه با قدمتی بیش از ۲۵ میلیون سال، قدیمی‌ترین و عمیق‌ترین دریاچه آب شیرین جهان محسوب می‌شود و حدود ۲۰ درصد از ذخایر آب شیرین غیرمنجمد کره زمین را در خود جای داده است2.
موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی دریاچه بایکال
دریاچه بایکال با طولی حدود ۶۳۶ کیلومتر و عرضی نزدیک به ۷۹ کیلومتر، در دل رشته‌کوه‌های سیبری قرار گرفته و در مرزهای استان ایرکوتسک و جمهوری بوریاتیا گسترده شده است. عمق این دریاچه در برخی نقاط به ۱۶۴۲ متر می‌رسد که آن را به عمیق‌ترین دریاچه جهان تبدیل کرده است2.
نام بایکال از واژه‌های ترکی “بای” به معنای ثروتمند و “کال” به معنای دریاچه گرفته شده و در برخی منابع با نام Cedam نیز شناخته می‌شود. این دریاچه به‌دلیل موقعیت زمین‌شناسی خاص خود، حاصل شکاف‌های پوسته زمین است و به‌عنوان یک دریاچه شکاف‌دار شناخته می‌شود2.
تنوع زیستی بی‌نظیر در اطراف دریاچه
دریاچه بایکال خانه بیش از ۲۶۰۰ گونه گیاهی و جانوری است که حدود ۷۰ درصد آن‌ها بومی همین منطقه‌اند. از جمله گونه‌های جانوری منحصر به‌فرد می‌توان به فُک‌های آب شیرین (نرپا)، ماهی امول، روباه، عقاب، گوزن، خرس و ده‌ها گونه دیگر اشاره کرد2.
پوشش گیاهی اطراف دریاچه شامل جنگل‌های تایگا، مراتع کوهستانی و گونه‌های نادر گیاهان دارویی است که آن را به یکی از مهم‌ترین مناطق تحقیقاتی برای زیست‌شناسان تبدیل کرده‌اند.
شفافیت آب و یخ‌های زمستانی
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد دریاچه بایکال، شفافیت فوق‌العاده آب آن است؛ به‌طوری‌که در برخی نقاط تا عمق ۴۰ متر می‌توان گیاهان و ماهیان را مشاهده کرد. در فصل زمستان، سطح دریاچه با یخ‌هایی به ضخامت ۱.۵ تا ۲ متر پوشیده می‌شود که قادر به تحمل وزن بیش از ۱۵ تن هستند2.
در برخی نقاط، یخ‌ها به‌صورت لایه‌لایه و شفاف تشکیل می‌شوند و منظره‌ای شبیه به آینه ایجاد می‌کنند. همچنین ترک‌های طبیعی در سطح یخ‌ها باعث ورود اکسیژن به آب شده و از مرگ ماهی‌ها جلوگیری می‌کنند؛ این پدیده به “ترک‌های اکسیژن” معروف است.
مقایسه دریاچه بایکال با دریاچه خزر
در حالی که دریاچه خزر (کاسپین) در شمال ایران قرار دارد و به‌عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان از نظر مساحت شناخته می‌شود، دریاچه بایکال از نظر حجم آب شیرین و عمق، جایگاه ویژه‌ای دارد. عمق خزر بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ متر متغیر است و اهمیت آن بیشتر به‌دلیل منابع نفت، گاز و ماهی‌های خاویاری است. در مقابل، بایکال با ذخایر عظیم آب شیرین و تنوع زیستی، نقش حیاتی در اکوسیستم جهانی ایفا می‌کند2.
تفریحات گردشگری در اطراف دریاچه بایکال
دریاچه بایکال در تمام فصول سال مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی است. در زمستان، فعالیت‌هایی مانند اسکی روی یخ، دوچرخه‌سواری روی سطح یخ‌زده و قایق‌رانی روی یخچال‌ها با سرعت بالا از جمله تفریحات محبوب هستند. در بهار و تابستان، با آب شدن یخ‌ها، گردشگران می‌توانند از کشتی‌های تفریحی، ماهی‌گیری، پیاده‌روی در طبیعت و بازدید از جزیره اولخون لذت ببرند3.
آشنایی با قبیله بوریاتیا؛ ساکنان بومی اطراف دریاچه
در شرق دریاچه بایکال، جمهوری خودمختار بوریاتیا قرار دارد که محل زندگی قوم بوریات، بزرگ‌ترین گروه بومی منطقه سیبری است. این قوم که ریشه مغولی دارند، با حفظ سنت‌های شمن‌گرایی و بودایی، سبک زندگی عشایری خود را ادامه می‌دهند. پرورش دام‌هایی مانند گوسفند و شتر، پوشیدن لباس‌های سنتی و برگزاری آیین‌های فرهنگی، بخشی از زندگی روزمره آن‌هاست57.
گردشگران پس از بازدید از دریاچه، معمولاً به روستاهای بوریاتی سفر می‌کنند تا با فرهنگ، آداب و رسوم و سبک زندگی این مردم آشنا شوند.
نتیجه‌گیری: بایکال، میراث طبیعی و فرهنگی سیبری
دریاچه بایکال نه‌تنها یک جاذبه گردشگری بی‌نظیر، بلکه یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی جهان است که با زیبایی‌های منحصربه‌فرد، تنوع زیستی غنی و فرهنگ بومی اطراف خود، هر ساله هزاران گردشگر را به سیبری جذب می‌کند. این دریاچه به‌عنوان میراث جهانی یونسکو، نیازمند حفاظت و توجه ویژه است تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این گنجینه طبیعی بهره‌مند شوند.
عاطفه کیانی
او فارغ‌التحصیل رشته جغرافیای طبیعی است و فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۹۶ به عنوان عکاس و نویسنده در وبلاگ‌های سفر آغاز کرده است. وی پس از کسب تجربه، به عنوان خبرنگار آزاد با مجلات گردشگری همکاری کرد و در حال حاضر، دبیر بخش مستندنگاری سفر و فرهنگ در یک مجله گردشگری معتبر است.
